वसंत...

मी वसंतबद्दल काहीही चमकदार लिहिणार नाही. मला ते जमणारही नाही. हे आहे केवळ त्याचं स्मरण.

काही माणसं शांत असतात. पण या शांतपणाच्या तळाशी खूप खोलवर अनेक प्रवाह वाहात असतात. त्यांना वरवरचा उथळ खळखळाट मान्य नसतो. वागणंबोलणं चमकदार नसतं. चार जणात वेगळं उठून दिसावं असंही वाटत नसतं. हेच तर त्यांचं खरं वेगळेपण. ते जाणून घेण्यासाठी तेवढंच खोलवर उतरावं लागतं. म्हणूनच एक कुठलातरी प्रसंग वेचून वसंतचं वर्णन करणं अशक्य आहे.

वसंत माझा एकमेव मित्र. आणि मीही त्याचा. पाचवीपासून अगदी आजपर्यंत. आम्ही संपूर्णतः भिन्न स्वभावाचे. म्हणूनच अत्यंत जवळचे. पण मैत्री होण्यासाठी अशी काही अटच नसते. स्वभावातला ‘स्व’ गळून पडला की उरते ती मैत्री.

अंगाने मजबूत. व्यायामानं कमावलेलं शरीर. रुंद खांदे मस्त उंची. सरळ नाक. त्याच्या मोठ्या डोळ्यांत हुशारी आणि करुणा एकदमच चमकायची. विनोद करताना डावा डोळा अलगद मिटला जायचा. पण विनोद तर फारच फुसके असायचे. हरवलेलं बालपण जपण्याचा प्रयत्न करणारी माणसं असे विनोद करतात. वागणं कोकणस्थी काटकसरीचं. ‘नीटनेटकेपणा हेच सौंदर्य’ यावर पक्का विश्वास. अक्षर तर इतकं बारीक, की शाळेत माझ्या दोन वह्या भरल्या तरी याच्या पहिल्या वहीची पानं उरलेली असायची. पण त्यात एकाही अक्षराची खाडाखोड नसायची. बोलणंही तसंच. उंच किनऱ्या आवाजात तरीपण स्पष्ट, मुद्देसूद आणि खोडलं न जाणारं.

काही पटलं नाही की मान हलवून गप्प राहायचा. पण कुणी अंगावर आलं की दुप्पट वार करायचा, अगदी सर्वस्व पणाला लावून भिडायचा. आई लवकर गेली त्यामुळे असेल कदाचित पण प्रत्येक शब्द तोलून मापून जबाबदारीने बोलायला लागला. मला त्याच्या समजूतदारपणाची चीडच यायची. ‘अरे का इतका विचार करतोस प्रत्येक गोष्टीचा?’ असं विचारलं की नुसता डोळ्यांनी हळवं हसायचा. कदाचित तेव्हा त्याला माझ्या बेछूट बेफिकिरीचा आधार वाटत असेल. जरा गमतीशीरच होती आमची जोडी.

शाळेनंतर मार्ग बदलतात. जुने मित्र दुरावतात. नवीन जग दिसायला लागतं. पण मी जरा भरकटलेलो होतो. मला आधाराची, योग्य दिशेची गरज आहे हे वसंतनं ओळखलं होतं. तेव्हापासूनच त्याचं माझ्याशी ‘वडिलकीचं मैत्र’ होतं. मला आठवतंय, त्यांची कुठेशी जागा होती. मला तिथे घेऊन गेला. त्या अंगणात मला एक झाड लावायला सांगितलं. आणि माझ्याच वयाचा वसंत झारीने पाणी घालत गंभीरपणे ‍म्हणाला, ‘झाड लावलं की मन स्थिर होतं...’ मी याला पुस्तकी भाबडेपणा असं म्हणून खूप हसलो होतो.

आज तिथून जाताना मी ते झाड शोधत असतो. हरवलं कुठेतरी...

वसंतनं असाच स्वतःचाही सांभाळ केला होता. स्वतःलाच चॅलेंजेस द्यायचा. एकदा भीमाशंकरच्या जंगलात ट्रीपला गेला. पण एका ठिकाणी अचानक कसलीतरी भीती वाटली. घाबरून परत आला. पण आपण कशाला तरी भ्यायलो हे त्याला सहनच होईना. दुसऱ्या दिवशी एकटाच जंगलात गेला. जिथे भीती वाटली होती त्या ठिकाणी दोन तास बसून परत आला. असा मनस्वी होता.

साधी राहणी म्हणजे म्हणजे काय ते वसंतकडून शिकावं. हॉटेलमध्ये कधी खाणार नाही. ब्रँडेड वस्तू वापरणार नाही. त्या महाग असतात म्हणून नव्हे, तर त्यामुळे स्थानिक लोकांचा व्यवसाय जातो म्हणून. त्यासाठी चपलाही रस्त्यावरच्या चांभाराकडूनच बनवून घेणार. हातमागाच्या कापडाचे शिवून घेतलेले शर्ट घालणार. पँटची सुरनळी होईपर्यंत वापरणार. आणि या सगळ्यासाठी माझी आणि त्याच्या बायकोची निमूटपणे बोलणीही खाणार.

बीएस्‌सी नंतर त्यानं समाजसेवा या शिक्षणशाखेत मास्टर्सची पदवी मिळवली. हे त्याचं आवडीचं क्षेत्र. मग वसंत फुलून आला. प्रचंड वाचन, प्रगल्भ विचार आणि ते मांडण्याची अभ्यासपूर्ण पद्धत... त्याला हा प्रौढपणा छान शोभत होता. ‍अलीकडे तो अंधांविषयी काम करणाऱ्या एका जागतिक संस्थेशी निगडित होता. झपाटल्यासारखा काम करायचा. सतत प्रवासात असायचा. मी गमतीनं म्हणायचो, ‘इंडियन रेल्वे तुझ्याच पैशावर चालते’. कुठल्याशा दुर्गम खेड्यात कुणा एका अंध मुलीला मदत हवी आहे हे समजल्यावर चोवीस तास प्रवास करून तिथवर पोचला होता. या संस्थेत तो फार मोठ्या पदावर होता. अगदी सहा आकडी पगारावर. आता जागतिक स्तरावरही त्याची ओळख निर्माण होत होती.

दहाबारा वर्षांपूर्वी वसंता भोपाळमध्ये छान स्थायिक झाला. पुणे, परभणी, रत्नागिरी, पाबळ, शिवापूर, भोपाळ असं करत त्यातं नुकतंच लखनौमध्ये काम सुरू केलं होतं. मला आज वाटतं की वसंत हळुहळू उत्तरेकडे जात होता. ही पूर्णत्वाची पण न परतीची दिशा...

आम्ही दोघंही जरा मॅडच. इतर मित्रांसारखा धुडगूस नाही, कुठल्या सेलीब्रेशनचा धांगडधिंगा नाही. काहीही न बोलता एकमेकांच्या मनातलं कळायचं. दिवाळीच्या दिवसात संध्याकाळी मुठेकाठच्या एका देवळाच्या पायऱ्यांवर जाऊन बसायचो. संवादासाठी तेवढं पुरायचं. आकाशात उडणाऱ्या बाणांची प्रतिबिंबं मुठेच्या वाहत्या पाण्यात पडत असायची. सारं जग आनंदात असताना ते त्रयस्थपणे पाहायचं ही त्याची समज. आणि माझ्यात कलाकाराची प्रसन्न उदासिनता.

मध्यंतरी मी त्याच्याकडे भोपाळला गेलो. त्याचं नवीन घर, कर्तृत्वाची चढती कमान तृप्तपणे पाहिली. खूप वर्षांनी तिथल्या एका तळ्याकाठी तसेच पूर्वीसारखे शांतपणे शेजारी बसून राहिलो. तसंच मूकपणे खूप काही बोलून घेतलं. दोन चार दिवस राहून मी पुण्याला परत निघालो. वसंता मला आणि माझ्या बायकोला स्टँडवर सोडायला आला. ही निरोपाची वेळ फार विचित्र असते. एक गेल्याशिवाय दुसऱ्याला निघता येत नाही. बोलणं होतं पण गप्पा रंगत नाहीत. बस खूप वेळ येईचना. वसंत अस्वस्थ होता. सारखी चुळबूळ चालली होती. अचानक मध्येच तुटकपणे म्हणाला, ‘चल रे, निघतो मी...’ आणि पाठ फिरवून, मागे न बघता निघून गेला. माझी बायकोही जरा गोंधळलीच. जरा वेळानं फोन केला तर गदगदल्या आवाजात म्हणाला,

‘प्रवीण... सॉरी मी असा निघून गेलो. पण मला ना, तुला निरोपाचं अच्छा म्हणता आलं नसतं रे...’

वसंता सहा वर्षांपूर्वी या जगातूनही असाच अचानकपणे निघून गेला. न सांगता, न निरोप घेता...

- - -

अशी अगणित स्मरणं घेऊन गेली सहा वर्ष मी एका प्रश्नापाशी अडलोय. आठ जुलै हा वसंतचा वाढदिवस. पण पुढे निघून गेलेल्या जिवलग मित्राचा वाढदिवस साजरा करावा का मृत्यूदिनाचा शोक करावा? सदा सकारात्मक विचार करणाऱ्या वसंतनं या प्रश्नाचं उत्तर ‘वाढदिवस’ असंच दिलं असतं.

वसंतबद्दल लिहायला ही जागा पुरेशी नाहीच. पण मला फक्‍त एवढंच म्हणायचं होतं...

हॅपी बर्थ डे वसंत !

अजून काय लिहू?

 

...प्रवीण जोशी
98505 24221
pravin@pravinjoshi.com