अंदाज

जगात सगळ्यात कठीण काय असेल तर ते माणसांबद्दल अंदाज बांधणं. 

माझ्या माहितीत एक दुकानदार आहे. पुण्यातल्या चांगल्या भागात त्याचं किराणा मालाचं दुकान. पुण्याच्याच रितीरिवाजाप्रमाणे पुर्वापार चालत आलेलं. त्या वाहत्या रस्त्याला न शोभेल असं कळकट आणि मेणचट. विचित्र त्रिकोणी आकाराचं. अवघ्या शंभर दिडशे स्क्वेअरफुटाचं. अलीकडची पलीकडची दुकानं बघत बघत याच्या दुकानावरून जायला लागलो की आपण अचानक रस्ता चुकलोय असं वाटायला लागतं. बरं, याच्याकडे काहीही मागा, ती वस्तू नसतेच. ‘साबण आहे का?’ किराणा मालाच्या दुकानात हा प्रश्न बावळटपणाचा आहे. पण याही प्रश्नाला याचं उत्तर मख्खपणे ‘नाही’ असं येऊ शकतं. याच्या अंगावरचा कधी काळचा पांढरा पण आत्ता हिंगाच्या रंगाचा आणि वासाचा लेंगा झब्बा पाहिला की याच्या दुकानात काय, घरीही साबण नसणार याची खात्री पटते. मीही पुणेकर गिऱ्हाईक असल्याने मला काहीही खरेदी करायचं नसतं तेव्हा टाईमपास म्हणून याच्या दुकानात जातो. उत्तर 'नाही' येणार हे माहितीच असतं. तीच तर खरी गम्मत. बरं आपण काही गुलबकावलीचं फूल वगैरे मागत नाही. अमूक तेल आहे का?... नाही. तमूक पेस्ट आहे का?... नाही.  दुकानाचं नाव 'अलाणा फलाणा व्हरायटी स्टोअर' असलं तरी  या ‘नाही’ म्हणण्यामध्येही व्हरायटी नाहीच. पण ते नाही म्हणतानाचा भाव मात्र अतिशय देखणा असतो. आपल्याकडे काहीतरी कमी आहे याची त्याला जाणीवच नसते. ‘उद्या आणून देतो’ छापाची व्यापारी उत्तरं देण्याची बुद्धी नसते. तुम्ही रागवाल याची भीती नसते. उलट एवढं नाही म्हणूनही तुम्ही त्याच्याकडे पुन्हा येता याचाच  सुक्ष्म आणि अनाकलनीय आनंद त्या निरागस चेहऱ्यावर दिसत असतो. आणि जोडीला एक बद्दड असं हास्यही. त्यामुळे त्या दुकानात जाण्याचा करमणूक हा उद्देश लवकरच विफल होत गेला. त्याची जागा रागाने घेतली. तोही येईनासा झाला आणि नंतर उरली ती केवळ उत्सुकता.

एकदा तो दुकानदार घोळदार लेंग्याला क्लिपा लावून सायकलला मालाची पिशवी लावून जाताना दिसला. मी दुकानाशी गेलो तर आत काऊंटरवर अगदी तस्साच एक माणूस बसलेला होता. मग मला शोध लागला की हा दुकानदार एक नसून दोन आहेत. म्हणजे ते जुळे भाऊ आहेत. सकाळी एकजण संध्याकाळी एकजण. दोघेही अर्थातच तंतोतंत. एकावर एक फ्री. गंमत म्हणजे दोघांच्या चेहऱ्यावरचे भावही डिट्टो कॉपी. म्हणजे तिथेही काटकसरच. निर्विकार मिचमिच्या डोळ्यांनी ते वाहत्या रस्त्याकडे पाहात बसलेले असतात. या गर्दीतलं कुणी आपलं गिऱ्हाईक असू शकेल यावर त्यांचा विश्वासच नसावा.

मी यांच्याबद्दल अंदाज बांधायला सुरवात केली. -

दुकान वडलोपार्जित असणार. यांना व्यापाराची बुद्धी नसली तरी नशीब बरं असणार. यांच्या गरजा कमी असणार. मुख्य रस्त्यावर दुकान असणं हा केवळ नशीबाचा भाग असणार. गरिबी झाकता येईल तोपर्यंत दुकान चालेल. नंतर इथे काहीतरी झकपक दिसेल.

असे अनेक अंदाज बांधत असताना परवा त्या दुकानातला सारा माल रस्त्यावर काढून ठेवलेला दिसला. शतकांपूर्वीची पोती, बाटल्या, डबे वगैरे सगळं काही. दोघं भाऊ आपल्या दुकानाकडे नजर लावून बसलेले होते. वाईट वाटलंच पण त्याहीपेक्षा आपलं बरोबर ठरलं हा अहंकार सुखावून गेला. मग दोनतीन दिवस तसेच गेले. दुकान खाली झालं होतं. तिथे नूतनीकरणाचं काम चालू होतं. नवीन रंगाचा पहिला हात झाला होता. त्यामुळे अचानक ती जागा ओळखू येईनाशी झाली होती. आणि हे दोघंजण रस्त्यावर उभे राहून देखरेख करत होते. दोघांच्या चेहऱ्यावर उत्साह नाहीच. तोच आळसटलेला भाव. तोच थंडपणा. दुकान विकलं तर हे दोघं इथे काय करतायत? माझा अंदाज चुकतोय का काय?

अखेरीस मी माहिती काढायचंच ठरवलं. तर हाती लागलेली माहिती अशी...

यांचा याच एरियात एक अलिशान बंगला आहे. सात पिढ्या बसून खातील एवढा पैसा गाठीशी आहे. गावाकडे जमीन आहे. दारात मर्सिडिज उभी आहे. पोरबाळं अमेरिकेत शिकत आहेत. आणि हे सारं याच दुकानाच्या बळावर उभं केलेलं आहे.

मी अक्षरशः बंद पडलो. ‘तुम्हाला अंदाज बांधता येतात का?’ या प्रश्नाला आता माझंही उत्तर मख्ख चेहऱ्याने ‘नाही’ असं येत होतं. त्यांची हेटाळणी करताना वाटणारा राग, सहानुभूती या साऱ्याची जागा त्यांच्याच चेहऱ्यावरच्या सुक्ष्म अनाकलनीय आनंदाने घेतली होती. आत कुठेतरी खूप बरं वाटत होतं.

पण हे बरं वाटणं त्यांच्याबद्दल चांगलं समजलं म्हणून होतं, का माझा अहंकार गळून पडला म्हणून होतं याचा अंदाज मात्र अजून लागत नाहीये...‍

... प्रवीण जोशी
98505 24221
pravin@pravinjoshi.com