मिक्स अ‍ॅण्ड मॅच

गोष्टी म्हटलं तर साध्याच असतात. पण चाकोरीच्या बाहेर इंचभर सरकलेल्या. तुमच्या बाबतीत असं घडतं की नाही मला माहित नाही. नक्कीच घडत असणार पण कुणी पटकन् कबूल करणार नाही. असा वेडेपणा झटकूनच टाकायचा असतो आपल्याला.

होतं असं की दोन कुठल्यातरी संपूर्णतः वेगळ्या गोष्टींचा संबंध आपलं ‘हेड’ऑफिस काहितरी केमिकल लोचा करून जोडून टाकतं. मिक्स अ‍ॅण्ड मॅच. हे विचित्र मॅचिंग इतकं पक्कं असतं की तोडू म्हणता तुटत नाही. अचानक कधीतरी आपला मेंदू आपल्या ऑर्डर्स ऐकेनासा होतो. आपण गाफिल आहोत असं बघून आमनेसामने येऊन पुढ्यात अशा मॅचिंगची जंत्रावळी टाकतो.

उदाहरणार्थ -

मला लहानपणापासून कोबीची भाजी आवडत नाही. कुठेतरी वाचलं होतं की ती सांडपाण्यावर तयार करतात. आता मला सांडपाणी दिसलं की कोबीच्या भाजीचा वास येतो. हे एकवेळ जरा लॉजिकल तरी आहे. पण ब्लेडने नुकत्याच टोक केलेल्या शिसपेन्सिलीच्या गुळगुळीत तिरप्या कडांना स्पर्श करताना माला सिन्हाची आठवण का व्हावी?

रेडिओवरचं एखादं गाणं ऐकताना आपल्याला त्या सिनेमाची, किंवा अगदी आपल्या आयुष्यात घडलेल्या एखाद्या प्रसंगाची आठवण होणं एकवेळ स्वाभाविक आहे. पण पूर्वी साडेअकरा वाजताचा शेवटचा कार्यक्रम संपला की मला रेडिओची खरखर ऐकायला आवडायची. का ते सांगता नाही येणार. इतकी चांगली गाणी ऐकवणारा रेडिओ माझ्याच्यानं पटकन् बंद करवत नसेल म्हणूनही असेल कदाचित. ती खरखर ऐकताना मला उगाचच आपण कुणाला तरी रेल्वेस्टेशनवर जाऊन निरोप देतोय असं वाटायचं. हुरहुर का काय म्हणतात तसलं फिलींग. मग तो आवाज हळूहळू बंद करत न्यायचो. अनेक वर्ष मला खरखर ऐकू आली की रेडिओस्टेशनपेक्षा रेल्वेस्टेशनच आठवायचं.

माझ्या खूप लहानपणी एक बाई अधूनमधून आमच्या वाड्यात यायच्या. गरीब कुटूंब. एक मुलगा वेडसर, दुसरा टग्या. बाई फार कातावल्या होत्या. मी त्या बाईंना भेटलोही असेन. चेहरा अंधूकसा स्मरतो. पण तो त्यांचाच असं नाही सांगू शकणार. आजी सांगायची की त्या उदबत्त्या विकतात. आता का कोण जाणे, मला आज इतक्या वर्षांनंतरही त्या वळणावर उदबत्तीचा दरवळ येतो. आणि दरवेळी अगदी तसाच.

गणपतीत जर रिमझिम पाऊस पडला तर उगाचच 'चुरा लिया है तुमने जो दिलको' हे गाणं घोळू लागतं. आकाशी रंगाच्या शर्टाचं नातं माझ्या मुंजीशी आहे. अंगणात पडलेला प्राजक्‍त माझ्या आजोबांचं प्रसन्न स्मरण देतो.

इतकी वर्ष झाली शाळा सुटून पण आजही नवं पुस्तक आणि नवी वही यातल्या वासातला सूक्ष्म फरक मी सांगू शकतो. कारण पुस्तकाच्या वासाशी आनंद जोडला गेलाय आणि वहिच्या वासाशी टेन्शन. आता का ते नका विचारू.

स्पर्श, रंग, गंध, नाद या सार्‍या अनुभवातली संगती मी अगदी ओढून ताणून लावूही शकतो. पण मला माझ्या 'मेंदूकुमार'ची भीती वाटते.  हा नकळत अशा गाठी मारून ठेवतोे आणि आपण त्या सोडवत बसायच्या. त्याचं काम त्याच्या शिस्तीत चालू असतं. ‘कसं काय करतोस रे बाबा’ असं त्याला वर विचारायचीही सोय नाही. तेही कुठेतरी रेकॉर्ड करून भलत्या संदर्भाने सलत्या वेळी अंगावर फेकायचा. नकोच ते.

पण आत्ता मी त्याला रंगे हाथ पकडलाय.

परवा एक नवचित्रकलेचं प्रदर्शन पाहिलं. अर्थ लावायचा नाही असं ठरवून ते पहायचं असतं हे आता मला समजायला लागलंय. पण त्यातल्या एका चित्राचं नातं कदाचित माझ्या एका स्मरणाशी बांधलं जातंय असं वाटतंय. कुठलं तरी उत्तर मिळतंय किंवा एक नवीन प्रश्न तयार होतोय. या मिक्स अ‍ॅण्ड मॅचच्या खेळाची मजा यायला लागल्येय. दोन्ही गोष्टी एवढ्या तरल आहेत की उमजेपर्यंत कदाचित सारं विरूनही जाईल.

आता घटना, व्यक्‍ती, रंग, गंध, वेळा यांच्या ‘जोड्या लावा’च्या खेळात एका पार्टीत मी आहे आणि दुसर्‍या पार्टीत माझं मन....

हे 'मिक्स अ‍ॅण्ड मॅच' मात्र फारच विचित्र आहे !

... प्रवीण जोशी
98505 24221
pravin@pravinjoshi.com