ॲज इट इज

आजचं हे व्हेग प्रकरण जरा जास्तच ‘कॉम्प्लिकेटेड’ आहे. कॉम्प्लिकेटेड म्हणजे किती कॉम्प्लिकेटेड? तर कॉम्प्लिकेटेड या शब्दाएवढं कॉम्प्लिकेटेड. त्यामुळे थोडं सावकाश वाचायला लागेल. बट इट इज ॲज इट इज.

दोन गोष्टी.

एक - शाळेत कधीतरी फिजिक्सच्या तासाला शिकवलं होतं. एखाद्या वस्तूवरून प्रकाश परावर्तीत होतो म्हणून ती आपल्याला दिसते. त्या प्रकाशकिरणांमधल्या काही फ्रिक्वंसीज् ती शोषून घेते आणि ज्या फ्रिक्वंसीज् बाहेर फेकते तशा रंगाची ती वस्तू दिसते.

आता सायन्सवर विश्वास ठेवला तर जोरदार कन्फ्यूजन चालू. म्हणजे वस्तूला स्वतःचा असा रंगच नसतो? जर प्रकाशच पडला नाही तर वस्तूंना रंगच नाही? म्हणजे सगळ्या वस्तू सारख्याच? मी आत्तापर्यंत समजत होतो की माझा रंग सावळा आहे, माझी गाडी निळ्या रंगाची आहे, ताजमहाल शुभ्र पांढऱ्या रंगाचा आहे. कोकणातली माती तांबडी आहे.... हे सग्गळं खोटं? म्हणजे आपल्या नजरेला सगळं तसं तसं दिसत असेलही; पण मुळात त्यांना रंगच नाही. याचा अर्थ, आपण एका रंगहीन जगात राहतो. पण रंगच नाही तर रंगहीन म्हणजे तरी काय?

जस्ट वेट.

दोन - जीएंच्या एका गोष्टीत (बहुधा ‘ठिपका’ असावी) एका टेकडीवर दोन माणसं असतात. त्यातला पहिला दुसऱ्याला सांगत असतो, ‘‘माझ्या टोपलीत पिवळ्या रंगाचा भंडारा आहे’’ पण प्रत्यक्षात त्या टोपलीत काळीकरडी राख असते. दुसरा माणूस त्यावर वाद घालतो. पहिला म्हणतो, ‘‘आत्ता या टेकडीवर तू आणि मी सोडून तिसरं कोणी आहे का रंग ठरवणारं? टोपली माझी. मी सांगतो ते ऐक, यात पिवळ्या रंगाचा भंडारा आहे.’’ आणि कहर म्हणजे, हे बोलणारा तो पहिला माणूस चक्क आंधळा असतो.

मी पुन्हा भिर्र. फिजीक्सच्या प्रश्नाचं उत्तर जीएंकडे सापडतंय असं वाटेपर्यंत पुन्हा कन्फ्यूजन. म्हणजे आपण रंग बहुमताने ठरवतो? त्यातही तो तिसरा अदृश्य माणूस महत्त्वाचा. मग शेवटी आपण सगळे मिळून रंग न ठरवता त्यांची नावंच ठरवतो. आता काय ह्याला लाल म्हणा, याला हिरवा म्हणा. निळा, काळा पिवळा म्हणा. बरं, पुन्हा ही नावंही रंगांची नाहीतच; ती असतात प्रत्येकाच्या अनुभवांची. (कारण रंग तर नाहीतच ना) आपल्यापेक्षा रंगांधळे सुखी. त्यांच्या वाट्याला निदान हे कन्फ्यूजन तरी नाही. पण असं म्हणावं तर त्यांना रंग न दिसल्याचं दुःख. (म्हणजे जे नाहीये ते न दिसल्याचं दुःख!) 

डोकं असं भरकटायला लागलं की; रंगांचं सोडा, मला तर समोर जे दिसतंय ते तरी खरं आहे का अशी शंका यायला लागते. कारण रंगांवरचा विश्वास उडाला की आकारांवरचाही उडणार. आकारांवरचा उडला की अवकाशावरचा उडणार... मग तर डोळे उघडे आहेत का बंद तेही कळणार नाही... ते चक्षुर्वैसत्यम् वगैरे सगळं खोट्यम्. रंगांचा अन् या डोळ्यांचा काहीच संबंध नसावा.

पुलंचे हरितात्या आंधळे झाल्यावर म्हणतात, ‘‘डोळे गेले, आता आतल्या आत पाहत बसतो’’. हे पाहणं कसं असतं? गदिमांचं ‘अंधारी मी उभी आंधळी’ म्हणजे काय? ओशो म्हणतो, ‘भीतरमें झांकीये’ तेव्हा त्याला कुठला रंग, कुठला आकार, कुठला प्रकाश अपेक्षित असतो? कदाचित नाहीच कळणार कधी.

आता कोणी रंगांची, आकारांची, दृश्यांची वर्णनं करायला लागला की मी डोळ्यांप्रमाणे कानही बंद करून घेतो. कारण कोणत्याही वस्तूचं वर्णन ‘ॲज इट इज’ यापेक्षा अधिक चौथ्या शब्दांत करताच येणार नाही.... स्वीकारा किंवा नका स्वीकारू. द वर्ल्ड इज, ‘ॲज इट इज’

......

...हो, पण ते तरी कुणी पाहिलंय?

 

... प्रवीण जोशी

98505 24221

pravin@pravinjoshi.com